SAHA (YAKUT) HAYVAN BİLMECELERİ

SAHA (YAKUT) HAYVAN BİLMECELERİ

DOĞAN ÇOLAK

Bilmeceler, halk edebiyatının diğer türleri gibi uzun yıllar kültür aktarımı vazifesini üstlenen; ancak kalıp ifadeler, çeşitli sanatlı söyleyişler, tabular vb. hususları bünyesinde ihtiva etmesi ve soru-cevap niteliğinde olması bakımından onlardan ayrılan bir türdür. Beslendiği kaynak itibarıyla ait olduğu topluma derin köklerle bağlı olan bilmeceler, oluşum sürecinin mitolojik dönemlere kadar uzanması yönüyle arkaik unsurları bünyesinde muhafaza etmekte ve uzun yıllardır araştırmacılar için önemli veriler sunmaya olanak sağlamaktadır. Bu bakımdan bilmeceler, gerek ait olduğu toplumda gerek halk edebiyatı türleri içerisinde ayrı bir öneme sahiptir.

Çuvaşlardan sonra ana kitleden çok eski dönemlerde ayrılan Sahalar, yaklaşık 7-8. yüzyıldan beri müstakil bir hayat yaşamaktadır. Diğer Türk topluluklarından farklı olarak daha az değişim ve gelişim göstermiştir ve yazıyla oldukça geç dönemlerde tanışmışlardır. Bu durum, onların tarihî olay ve kültürel unsurlarının kayıt altına alınmasını geciktirmiş; birçoğu kayıt altına dahi alınamamıştır. Dolayısıyla arkeolojik veriler ve sözlü kültür ürünleri, Saha tarihi ve kültürel geçmişi hakkında en önemli kaynaklar olmuştur. Böylelikle sözlü kültür ürünlerinden biri olan bilmeceler, Sahaların zengin tarihî ve kültürel unsurlarının tespitinde bir hazine değerine erişmiştir.

Bu eserde, bu zengin hazinenin bir bölümü olan Saha Türklerinin hayvan ve hayvanlarla ilgili bilmeceleri Türkiye Türkçesine aktarılmış, orijinalleri Latin harflerine transkribe edilmiştir. Eserin giriş bölümünde bilmece kavramı ele alınmış, Saha bilmecelerinin genel özellikleri üzerinde durulmuş ve çalışmada uygulanan yöntemle ilgili bilgi verilmiştir. İnceleme bölümde, ele alınan Saha bilmeceleri konuları, yapıları ve cevaplarının sayıları bakımından değerlendirilmiştir. Eserin sonunda ise dizinlere yer verilmiştir.